از جشن تا جُستار
تناسب شعر و موقعیت در اجرای موسیقی کرمانجی
موسیقی فقط صدا نیست محتواست. نه هر شعری برای هر لحظه‌ای مناسب است، و نه هر آوازی برای هر احساسی. این اصل ساده و پایه‌ای، گاهی در موسیقی امروز کرمانجی نادیده گرفته می‌شود. نتیجه آن، اجراهایی است که شنونده را از فضای واقعی دور می‌کند، چون بین شعر و موقعیت، هیچ تناسبی برقرار نشده است.
مراسم عروسی، جشن است. مجالی برای شادی، دست‌افشانی، لبخند، و معاشرت. اما گاهی در همین جشن‌ها، ترانه‌ای اجرا می‌شود که از اندوه، فراق، جنگ، سوگ یا مرگ می‌گوید. نه با طنز، نه با استعاره، بلکه به‌طور مستقیم. در نتیجه، یک ناهماهنگی عاطفی در فضا شکل می‌گیرد؛ مردم می‌رقصند، اما شعر می‌گرید.
این اتفاق، تنها یک خطای هنری نیست. نشانه‌ای است از گسست میان فهم شعر و هدف موسیقی. علیرضا سپاهی لایین، پژوهشگر موسیقی کرمانجی، در یادداشت‌های تحلیلی خود بارها به این موضوع اشاره کرده است. از نظر او، یکی از دلایل ناترازی در موسیقی امروزی، جدی نگرفتن نقش شعر و کم‌توجهی به بار معنایی واژگان است.
گاهی یک سه‌خشتی عاشقانه که در اصل برای یک داستان ناکام سروده شده، در وسط یک برنامه‌ی شاد اجرا می‌شود؛ آن هم با تنظیمی پرهیجان. یا برعکس، در مراسمی رسمی و آیینی، ترانه‌ای شاد و بدون بار فرهنگی اجرا می‌شود که نه با فضا سازگار است و نه با ذهن مخاطب. این تقابل، موسیقی را از ریشه‌های فرهنگی‌اش جدا می‌کند و آن را به سطحی‌ترین شکل ممکن تقلیل می‌دهد.
برای حفظ جایگاه موسیقی کرمانجی به‌عنوان رسانه‌ای فرهنگی و اجتماعی، باید دو چیز را هم‌زمان شناخت: شعر و لحظه. خواننده و نوازنده، اگر با محتوای شعر آشنا باشند، و بدانند مخاطب در آن لحظه چه احساسی دارد، می‌توانند انتخاب درستی داشته باشند. در غیر این‌صورت، همه‌چیز فقط اجراست؛ بی‌روح، بی‌معنا و گاه حتی ضدحس.
فرهنگ موسیقایی ما از گذشته تاکنون، همیشه با خرد و احترام همراه بوده است. بخشی‌ها، پیش از خواندن، روایت می‌کردند. مخاطب را آماده می‌کردند، زمینه می‌ساختند و بعد، با شعر مناسب، احساس جمع را هدایت می‌کردند. این کار، فقط کار یک هنرمند نیست؛ کار یک راوی فرهنگ است.
امروز، ما هم به چنین خوانندگانی نیاز داریم. کسانی که نه‌فقط خوب بخوانند، بلکه درست بخوانند. کسانی که بدانند چه بخوانند و چرا. این‌چنین است که موسیقی، از یک صدای خوش، به یک زبان مشترک بدل می‌شود؛ زبانی برای شادی، برای اندوه، برای گفت‌وگو با نسل‌ها.
برچسب‌ها: موسیقی کرمانجی , خوانندگان کرمانج
