تاریخچه مهاجرت کردها به ترکمنستان

ریشه حضور کردها در ترکمنستان به قرن هفدهم میلادی بازمی‌گردد، زمانی که شاه عباس اول صفوی و بعدها نادر شاه افشار، گروه‌هایی از کردها را از مناطقی از کردستان به مناطق مرزی شمال شرقی ایران (نزدیک ترکمنستان امروزی) منتقل کردند. این جابه‌جایی‌ها به دلیل نیاز به تقویت مرزها در برابر تهدیدات خارجی بود. در قرن نوزدهم، به دلیل قحطی و جستجوی زمین‌های جدید، مهاجرت‌های بیشتری رخ داد، که احتمالاً با وعده‌هایی مثل واگذاری زمین و فرصت‌های اقتصادی همراه بوده است.

دوره اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۲۰-۱۹۹۱) تأثیر عمیقی بر حضور کردها داشت. در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰، به‌ویژه در سال‌های ۱۹۳۷ و ۱۹۴۴، سیاست‌های حکومتی منجر به جابه‌جایی اجباری گروه‌هایی از کردها از مناطق مرزی ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و گرجستان به مناطق دورافتاده‌تر مثل آسیای مرکزی، از جمله ترکمنستان، شد. این جابه‌جایی‌ها اغلب با شرایط سخت همراه بود، اما کردها با استقامت خود در این مناطق ریشه دواندند. برخی معتقدند این حرکت‌ها با وعده‌های اقتصادی یا زمین در مناطق جدید صورت گرفته، نه صرفاً به اجبار، و ترکمنستان که روزگاری بخشی از خاک ایران بود، مقصدی برای این مهاجرت‌ها شد.

جمعیت و پراکندگی جغرافیایی

بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۹۹۵، جمعیت کردها در ترکمنستان حدود ۶,۰۰۰ نفر گزارش شده است، اما تخمین‌های غیررسمی (از جمله منابع کردی) تعداد آن‌ها را بین ۳۵,۰۰۰ تا ۵۰,۰۰۰ نفر ذکر می‌کنند. این تفاوت به دلیل عدم ثبت دقیق هویت قومی در آمارهای رسمی و آسیمیلاسیون ممکن است باشد. کردها عمدتاً در مناطق مرزی و روستایی زندگی می‌کنند، از جمله:

Bayramaly و Firjuza در نزدیکی مرز ایران.

Kara Kala و Mary در جنوب شرقی.

نزدیک رودخانه Atrek و کوه‌های Kopet Dag.

بخش کوچکی از آن‌ها در پایتخت، عشق‌آباد (Ashgabat)، نیز ساکن‌اند، اما تمرکز اصلی جمعیت در مناطق روستایی است.

فرهنگ و زبان

کردهای ترکمنستان به گویش کورمانجی (کردی شمالی) صحبت می‌کنند، که با کردی رایج در ترکیه و سوریه شباهت دارد. در دوران شوروی، تلاش‌هایی برای حفظ زبان کردی از طریق آموزش و رسانه انجام شد، اما پس از استقلال ترکمنستان در ۱۹۹۱، این حمایت‌ها متوقف شد. امروزه، زبان کردی عمدتاً در خانه و مراسم سنتی حفظ می‌شود، در حالی که زبان رسمی آموزش و زندگی روزمره، ترکمنی است.

از نظر مذهب، اکثر کردهای ترکمنستان شیعه دوازده‌امامی هستند، که ریشه در مهاجرت‌های اولیه از ایران دارد. اقلیتی نیز سنی‌مذهب‌اند، که احتمالاً از کردهای جابه‌جا‌شده قفقاز نشأت می‌گیرند. سنت‌های فرهنگی آن‌ها شامل موسیقی سنتی (با سازهایی مثل تمبور)، رقص‌های محلی، و داستان‌سرایی شفاهی است که با وجود محدودیت‌ها همچنان زنده مانده.

آموزش و وضعیت کنونی

در دوران اتحاد شوروی (به‌ویژه دهه‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰)، کردها از سیاست‌های ملیت‌محور شوروی بهره‌مند شدند و مدارس کردی‌زبان با الفبای لاتین تأسیس شد. این مدارس بیشتر در مناطق کردنشین مثل Bayramaly و Mary فعال بودند و به آموزش زبان و فرهنگ کردی می‌پرداختند. با این حال، پس از جابه‌جایی‌های گسترده در ۱۹۳۷ و ۱۹۴۴، این برنامه‌ها به دلیل محدودیت‌های جدید متوقف شدند.

پس از استقلال ترکمنستان، دولت تحت رهبری سپارمurat نیazov سیاست آسیمیلاسیون را در پیش گرفت. زبان ترکمنی به عنوان تنها زبان رسمی آموزش تعیین شد، و استفاده از زبان‌های اقلیت (از جمله کردی) در مدارس ممنوع شد. در نتیجه، نسل جوان کردها بیشتر به ترکمنی و گاهی روسی مسلط‌اند، و زبان کردی در معرض خطر فراموشی قرار گرفته است. با این حال، برخی خانواده‌ها و جوامع محلی تلاش می‌کنند از طریق آموزش غیررسمی و مراسم فرهنگی، هویت زبانی خود را حفظ کنند.

چالش‌ها و چشم‌انداز

کردهای ترکمنستان با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستند، از جمله:

آسیمیلاسیون: فشار برای یکپارچه‌سازی فرهنگی با اکثریت ترکمن.

محدودیت‌های قانونی: عدم به رسمیت شناختن رسمی هویت قومی و زبان.

فقر و مهاجرت: بسیاری به دلیل شرایط اقتصادی به کشورهای دیگر (مثل ترکیه یا روسیه) مهاجرت کرده‌اند.

با این حال، کردها با برگزاری مراسم سنتی (مثل جشن نوروز) و حفظ داستان‌ها و ترانه‌های محلی، مقاومت فرهنگی خود را نشان می‌دهند. برخی فعالان کرد امیدوارند با بهبود روابط بین‌المللی، فرصتی برای احیای زبان و فرهنگشان به دست آورند.

کردهای ترکمنستان، با وجود تاریخچه پر فراز و نشیب جابه‌جایی و مهاجرت، بخشی از تنوع فرهنگی این کشور هستند. از مهاجرت‌های قرن هفدهم تا جابه‌جایی‌های گسترده در دوران شوروی و چالش‌های مدرن، آن‌ها توانسته‌اند هویت خود را حفظ کنند. اگرچه مدارس کردی دیگر وجود ندارند، روحیه فرهنگی آن‌ها همچنان زنده است. این داستان، یادآوری‌ای از استقامت اقوام در برابر سختی‌هاست و شاید روزی شاهد احیای کامل حقوق فرهنگی آن‌ها باشیم.

منبع: این مقاله بر اساس اطلاعات صفحه ویکی‌پدیای روسی "Курды в Туркменистане" (https://ru.wikipedia.org/wiki/Курды_в_Туркменистане) نوشته شده و با ویرایش و تکمیل برای وبلاگ دلال تنظیم شده است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به منابع تاریخی شوروی یا مقالات آکادمیک در مورد کردها مراجعه کنید.